Χαλκιδική: Όχι μόνο ήλιος και θάλασσα

Σύντομη ιστορία της Χαλκιδικής

Προϊστορία
Το ανθρώπινο κρανίο που βρέθηκε τυχαία στο σπήλαιο των Πετραλώνων το 1960 έχει ηλικία 200.000 ετών. Η μήπως περισσότερο?

Υπάρχει μία διεθνής επιστημονική συζήτηση για την πραγματική ηλικία του Archanthropus Europeaus Petraloniensis. Ο καθηγητής Άρης Πουλιανός ισχυρίζεται ότι το κρανίο είναι άνω των 700.000 ετών. Παρόλαυτα, άλλες μετρήσεις εκτιμούν το κρανίο στα 200.000 έτη. Πάντως οι πλέον σύγχρονες τεχνικές υπολογίζουν την ηλικία του κρανίου μεταξύ 300.000 και 400.000 ετών. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα ανθρώπινα υπολείμματα στην Ευρώπη. Επιπλέον αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι υπήρχαν προϊστορικές κοινότητες στη Χαλκιδική και ιδιαίτερα στις παράκτιες περιοχές. Οι κάτοικοι θα πρέπει να ήταν Θράκες ή Πελασγοί, ένας σχεδόν μυθικός λαός που προϋπήρχε των Ελληνικών φυλών που έφτασαν αργότερα στην Ελληνική χερσόνησο.

Κλασσική περίοδος
Υπήρχαν διάφορες αρχαίες πόλεις στη Χαλκιδική. Ανάμεσά τους η Όλυνθος, η Τορώνη, η Μένδη και η Ποτίδαια.

Οι περισσότερες από αυτές ήταν αποικίες των Χαλκιδέων οι οποίοι έδωσαν και το όνομα της χερσονήσου. Ήταν μέλη της Αθηναϊκής Συμμαχίας και η η αποχώρηση της Ποτίδαιας από τη Συμμαχία το 432π.Χ θεωρείται μία από τις αφορμές του Πελοποννησιακού Πολέμου. Μετά τον τέλος του πολέμου η Όλυνθος έγινε η πιο σημαντική πόλη της περιοχής. Δημιούργησε το Κοινό των Χαλκιδέων, μία συμμαχία τοπικών πόλεων, σε μία προσπάθεια να περιορίσει την επιρροή της Αθήνας. Θέλησε ακόμη να έχει ρόλο στη διεθνή σκηνή της εποχής συμμαχώντας με την ανερχόμενη δύναμη της Μακεδονίας. Σύντομα όμως αθέτησε τη συμφωνία και συμμάχησε ξανά με τους Αθηναίους. Ο Φίλλιπος της Μακεδονίας, εξοργισμένος από αυτή τη στάση, κατέστρεψε ολοσχερώς την Όλυνθο και ενσωμάτωσε όλη τη Χαλκιδική στη Μακεδονία. Κατά τη διάρκεια της Μακεδονικής περιόδου, η πλέον σημαντική πόλη ήταν η νεότευκτη Κασσάνδρα.

Ρωμαϊκή Περίοδος
Σύμφωνα με μία παράδοση, που επιβεβαιώνεται από αρχαίους συγγραφείς και νομισματικά δεδομένα, ο Αινείας, ιδρυτής της Ρώμης, διέμεινε στη Χαλκιδική κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του προς την Ιταλία.

Την επόμενη φορά που εμπλέκονται οι Ρωμαίοι με τη Χαλκιδική είναι το 200π.Χ όταν προσπαθούν να καταλάβουν τις πόλεις Μένδη, Τορώνη και Άκανθο χωρίς όμως επιτυχία. Αργότερα το 169π.Χ πολιορκούν επίσης χωρίς επιτυχία την Κασσάνδρα και την Τορώνη. Τελικά, το 168π.Χ νικούν τον Μακεδόνα Βασιλιά και όλη η Μακεδονία γίνεται Ρωμαϊκή επαρχία. Κατά τη διάρκεια του πρώτου π.Χ αιώνα, Ρωμαίοι έμποροι εγκαταστάθηκαν στην Άκανθο ενώ στην Κασσάνδρα ιδρύθηκε Ρωμαϊκή αποικία. Το ενδιαφέρον για την Άκανθο (σημερινή Ιερισσός), πολύ πιθανόν να σχετίζεται με τα μεταλλεία της περιοχής. Η colonia Iulia Augusta Cassandrensis ήταν η πρώτη Ρωμαϊκή αποικία στη Μακεδονία. Οι άποικοι ήταν κυρίως βετεράνοι του στρατού στους οποίους δόθηκε γη στην περιοχή. Σύμφωνα με την παράδοση, κατά τον πρώτο μ.Χ αιώνα λέγεται ότι ο Απόστολος Παύλος επισκέφτηκε την Κασσάνδρα και τη Σιθωνία.

Βυζαντινή περίοδος
Η περίοδος μετά την παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη Χαλκιδική είναι σχεδόν άγνωστη.

Ωστόσο, στη Νικήτη ανακαλύφθηκε μία εκκλησία της Ιουστινιανής περιόδου, πλούσια σε διακόσμηση. Αυτό δείχνει μία συνέχεια της πολιτιστικής και οικονομικής ζωής παρά τους πολέμους και τις εισβολές της εποχής. Κατά το Μεσαίωνα, η Χαλκιδική επηρεάζεται πολύ από την άνθηση της μοναστικής κοινότητας στο Άγιο Όρος. Από τον ένατο αιώνα και μετά, τα μοναστήρια αναπτύχθηκαν υπό την εύνοια των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων και τους δόθηκαν μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις ιδιαίτερα στις παραθαλάσσιες περιοχές της Χαλκιδικής. Οι ντόπιοι δούλευαν στα μοναστηριακά μετόχια μέχρι τον 19ο αιώνα και αυτό επηρέασε τα θρησκευτικά τους αισθήματα αλλά και την αρχιτεκτονική και την κουζίνα της περιοχής. Βέβαια, η εγγύτητα με τα πλούσια μοναστήρια προσέλκυε συχνά πειρατές και άλλους εισβολείς. Οι πλέον διαβόητοι ήταν οι Καταλανοί πειρατές που κατέστρεψαν την ύπαιθρο και πάνω από 200 μοναστήρια το 1307-1309.

Οθωμανική περίοδος
Η Τουρκοκρατία άρχισε στη Μακεδονία στα τέλη του 14ου αι. και σφραγίστηκε με την πτώση της Θεσσαλονίκης το 1430.

Το πρώτο που έκαναν οι Οθωμανοί ήταν να οργανώσουν τη συλλογή φόρων υιοθετώντας τις παλιές Βυζαντινές δομές. Έπειτα έφεραν μουσουλμάνους εποίκους από τη Μικρά Ασία, κυρίως για να γεμίσουν τις λεηλατημένες πόλεις. Στη Χαλκιδική οι μουσουλμάνοι εγκαταστάθηκαν στις βόρειο-ανατολικές και βόρειο-δυτικές περιοχές, κοντά δηλαδή στη Θεσσαλονίκη. Οι Οθωμανοί επέτρεπαν οι φόροι να συγκεντρώνονται και να καταβάλλονται συλλογικά από κάθε χωριό. Σε κάποια μέρη πλήρωναν με τοπικά προϊόντα όπως ασήμι από τα μεταλλεία της βόρειο-ανατολικής Χαλκιδικής. Έτσι ενθαρρυνόταν η τοπική αυτοδιαχείριση ενώ ενισχυόταν τα αισθήματα κοινότητας και ταυτότητας των κατοίκων. Το 1821, η Χαλκιδική ξεσηκώθηκε μαζί με τη νότια Ελλάδα και σύντομα οι επαναστάτες έφτασαν λίγες ώρες από τη Θεσσαλονίκη. Όμως η καλύτερη οργάνωση και εξοπλισμός των Οθωμανών υπερίσχυσαν και η επανάσταση καταστάληκε, ενώ πολλά χωριά κάηκαν σε αντίποινα.

Σύγχρονη περίοδος
Το πρώτο μισό του 20ου αι. ήταν περίοδος μεγάλων αναταραχών στην Ευρώπη. Η Χαλκιδική δεν ήταν εξαίρεση.

Το 1912 η Χαλκιδική απελευθερώνεται έπειτα από 500 χρόνια Τουρκικής κυριαρχίας. Το 1922, η μικρασιατική καταστροφή είχε ως αποτέλεσμα μια πλημμυρίδα προσφύγων από την Μικρά Ασία. Στη Χαλκιδική εγκαταστάθηκαν πολλοί πρόσφυγες ενώ ο υπάρχον μουσουλμανικός πληθυσμός έφυγε για την Τουρκία. Τα επόμενα χρόνια ήταν δύσκολα τόσο για τους πρόσφυγες όσο και για τους ντόπιους καθώς το Ελληνικό κράτος παρείχε αναποτελεσματική υποστήριξη ενώ η οικονομική κρίση του 30 χειροτέρεψε τα πράγματα. Στη συνέχεια ήρθε ο πόλεμος και η κατοχή που ακολουθήθηκε από έναν αιματηρό εμφύλιο στον οποίο η Χαλκιδική υπήρξε θέατρο μαχών. Ωστόσο, το δεύτερο μισό του αιώνα ήταν περίοδος σταθερότητας και ανάπτυξης. Η Χαλκιδική έγινε ένας σημαντικός τουριστικός προορισμός και σήμερα το τουριστικό προϊόν συνεισφέρει στην τοπική οικονομία μαζί βέβαια με τις παραδοσιακές, κυρίως αγροτικές δραστηριότητες.