Σύντομη ιστορία της Νικήτης

Ο Ηρόδοτος, στην ιστορία του των περσικών πολέμων, αναφέρει την πόλη της Γαληψού η οποία κατά μεγάλη πιθανότητα βρισκόταν κοντά στο ακρωτήρι Καστρί, 2.5χμ από τη Νικήτη. Οι λόγοι της παρακμής της Γαληψού δεν είναι ακριβώς γνωστοί. Πιθανώς να καταστράφηκε σε έναν από τους πολλούς πολέμους της κλασσικής και ρωμαϊκής περιόδου. Παρολαυτά τα αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής και πρώιμης βυζαντινής περιόδου, υπήρχαν τουλάχιστον τρία παράκτια πολίσματα κοντά στην σημερινή τοποθεσία της Νικήτης.

Στο βυζαντινούς χρούνους, η ιστορία της Νικήτης ξεκινά περίπου τον 14ο αιώνα. Τα αρχεία της Μονής Ξενοφώντος[1] στο Άγιο Όρος, αναφέρουν δύο ηπειρωτικούς οικισμούς στην περιοχή εκείνη την εποχή. Σε αυτά τα αρχεία, η περιοχή του παλιού χωριού της Νικήτης αναφέρεται ως «γη του Νεακίτου». Σύμφωνα με την πλέον έκγυρη άποψη [2], το όνομα «Νικήτη» προήλθε από το «Νεακίτου». Όσο για την προέλευση της λέξης «Νεακίτου» μας είναι άγνωστη αν και είναι πιθανόν να υπήρχε μονή στο Άγιο Όρος με το όνομα αυτό γύρω στον 10ο με 11ο αιώνα.

Κάποια στιγμή τον 14ο αιώνα, οι κάτοικοι των παράκτιων οικισμών θα πρέπει να άρχισαν να μεταναστεύουν προς το εσωτερικό για να αποφύγουν τις πειρατικές επιδρομές. Οι πλέον διαβόητοι πειρατές της εποχής είναι οι Καταλανοί, οι οποίοι, στις αρχές του 14ου αιώνα είχαν εγκατασταθεί στην Ποτίδαια της απέναντι χερσονήσου της Κασσάνδρας, μόνο μερικά χιλιόμετρα μακριά από τη Νικήτη. Αυτοί ήταν πρώην μισθοφόροι του Βυζαντινού αυτοκράτορα οι οποίοι, εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία του ύστερου Βυζαντινού κράτους, λεηλάτησαν μεγάλες περιοχές της Ελληνικής χερσονήσου από τη Μακεδονία μέχρι την Αθήνα[3]. Λαμβάνοντας υπόψη την εγγύτητα της βάσης των Καταλανών και την αγριότητα των επιδρομών τους, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι αυτοί ήταν ο κύριος λόγος που εξώθησε τους κατοίκους των παραθαλάσσιων οικισμών να εγκαταλείψουν τη γη των προγόνων τους και να μετακινηθούν στο εσωτερικό. Έτσι ίδρυσαν το χωριό της Νικήτης στη «γη του Νεακίτου», μία τοποθεσία καλά κρυμμένη από τους πειρατές και ίσως και οχυρωμένη από τους μοναχούς του Αγίου Όρους. Πολύ πιθανώς άνθρωποι από τους δύο υφιστάμενους ηπειρωτικούς οικισμούς κοντά στη Νικήτη να μετακινήθηκαν επίσης προς τη «γη του Νεακίτου» καθώς οι οικισμοί αυτοί σταδιακά παρήκμασαν. Έτσι από το 15ο αιώνα υπάρχει μόνο ένας κύριος οικισμός στην περιοχή. Τούτο επιβεβαιώνεται από ένα Οθωμανικό απογραφικό έγγραφο[4] που όπου αναφέρεται ένα χωριό στην περιοχή με το όνομα «Νικήτο» στα μέσα του 15ου αιώνα, λίγα δηλαδή χρόνια μετά την κατάκτηση της Χαλκιδικής από τους Οθωμανούς. Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς ότι το όνομα «Νικήτο» πολύ πιθανόν προέρχεται από το «Νεακίτου», κάτι που επιβεβαιώνει τη θεωρία για την εξέλιξη του ονόματος του χωριού.

Κατά την Οθωμανική κυριαρχία, η Νικήτη ήταν ένα μικρό δραστήριο χωριό. Οι κάτοικοι ήταν κατά κύριο λόγο αγρότες και ψαράδες. Την εποχή της επανάστασης του 1821 στη Νικήτη ζούσαν περίπου 700 άτομα. Η Χαλκιδική ήταν από τις λίγες περιοχές στη Βόρεια Ελλάδα που προσπάθησε να ξεσηκωθεί εναντίον των Οθωμανών και η Νικήτη πήρε ενεργό μέρος στην επανάσταση. Όμως ο ξεσηκωμός στη Χαλκιδική δεν είχε την ίδια επιτυχία όπως στη Νότια Ελλάδα και οι Οθωμανοί έκαψαν το χωριό ως αντίποινα.

Τότε, πολλοί κάτοικοι αναγκάστηκαν να φύγουν ψάχνοντας για ασφαλέστερα μέρη για να μείνουν. Εγκαταστάθηκαν στα νησιά του Βορείου Αιγαίου και στην Εύβοια όπου ακόμη ζουν οι απόγονοί τους. Παρόλαυτα, οι περισσότεροι επέλεξαν να μείνουν και ξαναέχτισαν το χωριό κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Τα πιο σημαντικά κτήρια της Νικήτης, η εκκλησία του Αγίου Νικήτα και το δημοτικό σχολείο, χρονολογούνται από το 1870, κάτι που σημαίνει ότι μέχρι τότε η Νικήτη είχε πλήρως ανακάμψει από την καταστροφή της αποτυχημένης επανάστασης. Φαίνεται ότι η πολιτική της σχετικής αυτονομίας στη διαχείριση των τοπικών υποθέσεων που είχε υιοθετήσει το ύστερο Οθωμανικό κράτος, βοήθησε το μικρό χωριό να αναπτυχθεί τόσο οικονομικά όσο και πληθυσμιακά. Άλλωστε, οι Οθωμανοί νοιαζόταν περισσότερο για τη συλλογή των φόρων από τους υπηκόους τους.

Μετά την απελευθέρωση του 1912, υπήρξε μία περίοδος επέκτασης του χωριού, παρόλαυτα αρκετά αργής λόγω των δύο παγκοσμίων πολέμων, της μικρασιατικής καταστροφής που έφερε πολλούς πρόσφυγες στη Χαλκιδική, την οικονομική κρίση της δεκαετίας του 30 και τον εμφύλιο του 1946-49.

Ωστόσο οι κάτοικοι της Νικήτης επιβίωσαν μέσα από όλες αυτές τις δυσκολίες που είχε το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Κατά τη διάρκεια λοιπόν του δεύτερου μισού του αιώνα, το χωριό αναπτύχθηκε ραγδαία. Έγινε επέκταση προς τη θάλασσα, για πρώτη φορά από την εγκατάλειψη των παράκτιων οικισμών τον 14ο αιώνα, ενώ μεγάλωσαν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Η παραδοσιακή ενασχόληση με την μελισσοκομία όχι μόνο διατηρήθηκε αλλά οι μελισσοκόμοι της Νικήτης ασχολήθηκαν μαζικά και επαγγελματικά με τη μελισσοκομία. Ο τουρισμός έγινε μία σημαντική πηγή εισοδήματος και πολλά ξενοδοχεία χτίστηκαν στην περιοχή ενώ σήμερα, οι επιχειρήσεις ενοικιαζόμενων δωματίων διαθέτουν πάνω από πεντακόσιες κλίνες συνολικά.

Η Νικήτη σήμερα είναι η κύρια πόλη της Σιθωνίας. Είναι έδρα του δήμου Σιθωνίας και μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες πόλεις στη Χαλκιδική.

[1] Actes de Xénophon, εκδ. D. Papachryussanthou, Paris 1986, σ. 87 κ.εξ.
[2] Παπάγγελος, Ἰωακ. Συμβολή εἰς τήν ἐτυμηγορίαν τοῦ ὀνόματος τοῦ χωρίου Νικήτη τῆς Χαλκιδικῆς, Μακεδονικά 12 (1972), σ. 309-315
[3] Βλ και το άρθρο «Η “Καταλανική Εταιρεία” και η οριστική καταστροφή του Μεσαιωνικού Ελληνισμού» στο http://www.istorikathemata.com/2010/08/blog-post_09.html, έγινε πρόσβαση στις 28-11-2010.
[4] Βασίλης Δημητριάδης. Φορολογικές κατηγορίες των χωριών της Θεσσαλονίκης κατά την Τουρκοκρατία, Μακεδονικά 20 (1980), σ. 375-462.